همتاخوانی
ویژگی همتاخوانی
همتاخوانی در ژورنال آزادی اندیشه به شکل کاملا محرمانه (دو سو کور یا double-blind) انجام می‌شود. این بدان معناست که در فرایند همتاخوانی، نویسنده و داورهمتاخوان، هیچ‌کدام از هویت یکدیگر آگاه نمی‌شوند.
هدف از همتاخوانی
همتاخوانی یک شیوه بررسی مقاله و پژوهش است و هدف از آن:
-
- کمک به بررسی عادلانه و گزینش مقاله مناسب برای انتشار است.
- ارائه بازخورد و پیشنهاد برای بهبود مقاله، در راستای افزایش کیفیت مقاله‌های ارائه شده است.
فرایند همتاخوانی
مقاله دریافتی توسط دبیران به یک یا چند داور (همتاخوان) که متخصص این حوزه هستند برای بررسی فرستاده می‌شود. آنها نظرات و داوری خود را درباره مناسب بودن مقاله برای انتشار، بر اساس معیارهای فهرست شده در این راهنما، در فرم ارزیابی به شورای دبیران ارائه می‌کنند. در برخی موارد، داور به نویسنده بازخورد ارائه می‌دهد تا به او در بهبود مقاله کمک کند.
این روند توسط یک فرایند ناشناس انجام می‌شود. نوع همتاخوانی مورد استفاده ما «دو سو کور» است که در آن هیچ یک از داوران و نویسندگان هویت یکدیگر را نمی‌شناسند. روند بررسی و مدت زمان لازم برای همتاخوانی بسته به موضوع مقاله، دسترسی به متخصصان حوزه مربوطه و سرعت پاسخگویی آنها متفاوت خواهد بود. در مجموع همتاخوان ۲ هفته فرصت دارد که مقاله را برای همتاخوانی بپذیرد یا رد کند؛ پس از پذیرش، همتاخوان ۳ هفته مهلت دارد تا مقاله را داوری کند.
نکاتی که همتاخوان لازمست در نظر بگیرد
یک همتاخوان (کارشناس یا پژوهشگری که مقاله برای همتاخوانی به او پیشنهاد می‌شود یا از وی دعوت می‌شود که مقاله‌ای را داوری کند) لازمست به نکات زیر توجه داشته باشد:
- آیا برای همتاخوانی این مقاله تخصص کافی دارم؟
- اگر مقاله‌ای برای همتاخوانی دریافت می‌کنید و در حوزه تخصص شما نیست و یا مطمئن نیستید که بتوانید درباره کیفیت آن داوری کنید، موضوع را با شورای دبیران در میان بگذارید. این به شورای دبیران کمک خواهد کرد تا حوزه تخصص همتاخوانان خود را با دقت بالاتری شناسایی کنند. شما می‌توانید جایگزین‌هایی را به شورای دبیران معرفی کنید.
- آیا تضاد منافعی میان من و این مقاله یا نویسنده آن وجود دارد؟
- تضاد منافع شامل هر چیزی می‌شود که بر داوری بی‌طرفانه شما درباره مقاله تأثیر بگذارد. با پذیرش مقالاتی که می‌توانید بی‌طرفانه همتاخوانی کنید، شما به حفظ صداقت در فرایند همتاخوانی کمک می‌کنید. در صورت وجود هرگونه تضاد منافع، شورای دبیران را از آن آگاه کنید.
- آیا زمان کافی برای انجام همتاخوانی دارم؟
- معمولا شما از مهلتی برای ارائه گزارش ارزیابی مطلع می‌شوید (این مهلت به طور پیش‌فرض ۳ هفته از زمان پذیرش همتاخوانی است). اگر شما زمان کافی برای همتاخوانی ندارید، به شورای دبیران اطلاع بدهید.
اگر بنا به هر یک از دلائل بالا، نمی‌توانید دعوت به همتاخوانی یک مقاله را بپذیرید، خواهشمندیم در کوتاه‌ترین زمان به شورای دبیران پاسخ بدهید تا همتاخوان جایگزین بیابند. معمولا همتاخوانی که نمی‌تواند مقاله را بپذیرد، یک همتاخوان جایگزین توصیه و معرفی می‌کند.
روش و قواعد همتاخوانی
1- خواندن یک‌باره (بررسی کلی)
هنگام خواندن یک‌باره مقاله، بر بررسی کلی و فهم هدف مقاله متمرکز شوید. شما می‌توانید از نخستین برداشت‌های خود یادداشت بردارید. این یادداشت‌ها در گام بعد و در بررسی اهداف اصلی مقاله و ارائه بازخورد درباره تأثیر آن بر پیکره کلی پژوهش در حوزه مورد نظر مقاله، مفید خواهند بود.
2- خواندن دوباره (بررسی جزئی)
پس از خواندن یک باره مقاله و شکل‌دهی به یک تصویر کلی درباره آن، به خواندن دوباره با توجه به جزئیات مقاله بپردازید. هدف شما از خواندن دوباره، تنظیم یک گزارش ارزیابی از مقاله است. برای انجام این ارزیابی به محورهای سه‌گانه زیر توجه کنید و نتایج آن را در فرم ارزیابی که در سامانه ژورنال به آن دسترسی دارید وارد کنید.
- سهم مقاله در حوزه مورد نظر
- آیا مقاله سهمی به حوزه مورد نظر می‌افزاید؟
- این سهم تا چه اندازه قابل اعتناست؟
- آیا نویسنده به خوبی درباره اهمیت مقاله در این حوزه توضیح داده است؟
- آیا مقاله برای ژورنال مناسب است؟
- دقت و صحت علمی
- آیا مقاله واجد روش شناسی و استدلال است؟
- آیا مقاله داده‌ها و منابع را به طور قابل قبولی تفسیر کرده است؟
- آیا شواهد بسنده‌ای در مقاله برای اثبات ادعاهای آن وجود دارد؟
- آیا به منابع مناسبی استناد شده است و آیا منابع دیگری هستند که شما بخواهید به عنوان مرجع ضروری برای مقاله پیشنهاد کنید؟
- آیا منابعی که به آنها استناد شده، به نحو مناسب ارزیابی شده‌اند؟
- آیا اطلاعات (مانند داده‌ها، فرمول‌ها، نقل‌قول‌ها، ارجاع‌دهی‌ها، جدول‌ها و تصویرها) در مقاله دقیق و درست ارائه شده‌اند؟
- سبک و ساختار
- آیا ساختار مقاله روشن است و به خوبی سامان داده شده است؟
- آیا نویسنده اهداف مقاله را به خوبی معرفی و زمینه‌سازی کرده است؟
- آیا نویسنده نتایج مقاله را به خوبی خلاصه کرده است؟
- آیا زبان مقاله صریح و روشن و درست است؟
- آیا مقدمه یا چکیده به خوبی هدف، استدلال و نتایج مقاله را ارائه می‌کند؟
گزارش همتاخوانی
پس از مطالعه مقاله، یادداشت‌های خود را در فرم ارزیابی وارد کنید. ابتدا جدول بخش اول با عنوان «ارزیابی کلی» را علامت بزنید. سپس (در صورتی که مقاله نیاز به بازنگری جزئی یا جدی دارد) پیشنهادات خود را در جداول بخش دوم و سوم بنویسید.
بررسی شما به شورای دبیران کمک می‌کند تا یکی از چهار مسیر زیر را برگزیند:
- مقاله بدون نیاز به بازنگری برای انتشار پذیرفته می‌شود: در مواردی یک مقاله بی آنکه نیاز به بازنگری داشته باشد، برای انتشار پذیرفته می‌شود.
- مقاله نیاز به بازنگری جزئی دارد: مقاله به طور کلی پذیرفته شده است اما بازنگری‌های جزئی در بحث یا تفسیر یا نتایج یا استنادات نیاز است. این بازنگری‌های جزئی می‌توانند شامل موارد زیر بشوند:
- ویرایش اندک زبان برای ارتقای بیان یافته‌ها یا مباحث مطرح شده در مقاله.
- تغییرات افزوده کوچک برای تکمیل بخش اصلی مقاله
- وارد کردن برخی ارجاع‌دهی‌ها یا ذکر برخی موضوعات افزوده
- ارتقاء تفسیر نتایج یا شواهد
- نکاتی را که از نظر شما برای کیفیت مقاله مهمند، در بخش دوم، با عنوان «بازنگری‌ها»، قید کنید.
- دیگر پیشنهادها (که برای مقاله حیاتی نیستند) اما برای بهبود مقاله سودمند هستند، در بخش سوم با عنوان «پیشنهادها» قید کنید. شما باید به روشنی میان بازنگری‌های حیاتی و مهم و پیشنهادات دیگر تفاوت بگذارید. این به سردبیر و نویسنده (نویسندگان) برای اولویت‌بندی بازنگری‌ها کمک می‌کند
- مقاله نیاز به بازنگری جدی دارد: حوزه‌ای که مقاله درباره آن بحث می‌کند، پذیرفته شده است، اما بازنگری زیادی نیاز دارد تا برای انتشار آماده شود. شرایطی که در آن ممکن است بازنگری جدی پیشنهاد شود، شامل موارد زیر است:
- مقاله مشکل ساختاری جدی دارد و به طور چشمگیری باید تصحیح شده و محتوای آن سامان داده شود.
- شرایطی که نکات و شواهد بیشتری برای پشتیبانی از ادعاهای مطرح شده در مقاله نیاز باشد.
- هنگامی که مباحث مطرح شده بطور کلی باید زیر موضوع (زمینه مطالعاتی) دیگری دسته‌بندی شوند.
- اگر که تحلیل داده‌ها یا شواهد معیوب یا ناقص باشد و نیاز به کار دوباره داشته باشد.
بررسی شما در همتاخوانی می‌تواند کمکی برای راهنمایی بازنگری‌های مورد نیاز باشد. ازین رو اگر احساس می‌کنید پیشنهادهایی دارید که برای موفقیت مقاله حیاتی هستند، آنها را مطرح کنید. به هرحال در نظر داشته باشید که بازنگری‌های بزرگ و جدی، از نویسنده زمان و انرژی (و هزینه) گزافی می‌گیرد. ازین رو بسیار مهم است که دلایل روشنی در اثبات ارزیابی خود از مقاله، و نیاز به بازنگری جدی در آن، بیاورید؛ که اگر مقاله آن بازنگری‌ها را نداشته باشد، آکادمیک و معتبر نخواهد بود.
گذشته از بازنگری‌های جدی، نکات خود برای بازنگری‌های جزئی را نیز ارائه کنید. به این ترتیب نویسنده (نویسندگان) می‌تواند هنگام بازنگری همه آنچه لازم است را در نظر بگیرند.
- مقاله نامناسب است: اگر مقاله در رشته مورد بحث و از لحاظ متودلوژی (روش‌شناسی) یا نداشتن هیچ‌گونه تأثیری در ادبیات موضوع خود، قابل تأیید نیست، رد شده و به نویسنده بازگردانده می‌شود. اگر بر این باورید که مشکلات جدی در مقاله وجود دارند، مهم است که دلایل عینی و شواهد کافی در این باره ارائه کنید. این به شورای دبیران کمک می‌کند تا دلایل و نقطه‌نظرات شما را در زمان تصمیم‌گیری راجع به مقاله «بداند و بفهمد». این همچنین به نویسنده مقاله کمک می‌کند تا بر اساس بازتاب روشمند شما، در پژوهش‌های آینده خود، پیشرفت و چیزگی و ارتقاء پیدا کند.
ثبت فرم ارزیابی
هنگامی که اطمینان حاصل کردید که فرم ارزیابی همتاخوانی شما کاملا بازتابی حرفه‌ای از نظرات شما درباره مقاله است، آن را بر طبق مهلت توافق شده به شورای دبیران ارسال می‌کنید (همه این مراحل در داشبورد حساب کاربری شما و در هنگام دریافت مقاله برای همتاخوانی قابل مشاهده هستند و با کمی تلاش می‌توانید با کارکرد و گردش کار همتاخوانی در سامانه ژورنال آشنایی پیدا کنید. هدف از این سامانه صرف نظر از اهمیت تکنیکی و نمایه شدن ژورنال، تسهیل گردش کار مربوط به مقالات آکادمیک است).
هنگامی که فرم گزارش همتاخوانی ارسال شد، شورای دبیران آن را مورد توجه و مطالعه قرار می‌دهد و درباره گام‌های بعدی تصمیم‌گیری می‌کند و نتیجه را برای نویسنده (نویسندگان) می‌فرستد.
پس از بازنگری
نویسنده بازنگری‌های لازم را اعمال می‌کند و مقاله را در داشبورد حساب کاربری خود در ژورنال،به شورای دبیران برمی‌گرداند. اگر بازنگری‌های مطرح شده جزئی بوده باشند، شورای دبیران نسخه بازنگری شده را بررسی کرده و به نویسنده اطلاع می‌دهد که مقاله برای انتشار در ژورنال پذیرفته و نهایی شده است.
اگر بازنگری‌های جدی مطرح شده باشند، ممکن است شورای دبیران نسخه بازنگری شده را برای داور یا داورانی که مقاله را در دور نسخت داوری کرده بوده‌اند نیز بفرستد تا تأیید آنان را مبنی بر انجام مناسب بازنگری‌ها دریافت کند. این روند با توجه به کیفیت و کمیت مقاله و دسترسی به همتاخوانان و زمان پاسخگویی آنان می‌تواند زمان‌بر باشد. در پایان نویسنده پیامی مبنی بر پذیرش یا عدم پذیرش مقاله برای انتشار دریافت خواهد کرد.
مقالات پذیرفته شده
پس از پذیرش، نسخه نهایی مقاله برای انتشار آماده خواهد شد. ممکن است شورای دبیران از نویسندگان بخواهد تا نسخه نهایی مقاله خود را مطابق اصول نگارشی مورد استفاده ژورنال مورد نظر تنظیم کنند. در این مرحله ممکن است از نویسنده خواسته شود که برای تعریف شرایط حق نسخه برداری و اعلام هرگونه تعارض منافع، فرمی را امضا کند. مقاله نهایی، با تأیید ویراستار فنی به مرحله تولید و به دست صفحه‌آرا می‌رود. اگر مقاله برای چاپ نیز برگزیده شده باشد، وارد فهرست مقالات زیر چاپ در ژورنال می‌شود، در غیر این صورت مستقیما به صورت آنلاین در دوره و شماره خود به انتشار می‌رسد و در سامانه ژورنال نمایه می‌شود. هر مقاله یک شناسه بین‌المللی DOI دریافت می‌کند که یک لینک دائمی برای دسترسی به نسخه مقاله است. در صورت تجدید نظر یا افزودن و ویراست دوباره مقاله، نسخه‌های به‌روزشده به نسخه اصلی مرتبط می‌شوند و تاریخچه همه نسخه‌های یک مقاله بر بنیاد شفافیت و اخلاق علمی در دسترس خواهند ماند.
